Ζεμπερέκι είναι ο παλαιός τύπος μπετούγιας που μοιάζει με μοχλό και υψώνεται με πίεση του αντίχειρα. Δάνειο από το τουρκικό zemberek, που θα πει ελατήριο. Η λέξη ακούγεται κυρίως στην Πελοπόννησο και στο νησί μας εδώ και πολλά χρόνια.
Θα λέγαμε ότι είναι χαρακτηριστική Υδραίκη λέξη.
Στην Κρήτη λέγεται ζεμπερές, ενώ στη Σάμο ζουμπερέκι. Για κάποια ολοσχερή λεηλασία πόλης, διάβασα ότι πήρανε «μέχρι και τα ζεμπερέκια απ’ τις πόρτες». Παλιότερα, υπήρχε η φράση «δεν δουλεύει καλά το ζεμπερέκι» όταν κάποιος είχε καρδιακά προβλήματα.
Όπως και το συμβατικό πόμολο, το ζεμπερέκι είναι ηχηρό κι αυτό. Είναι όμως πιο λαικό.Πιο ντόμπρο. Και προς εξαφάνιση. Όπως η μπέσα.
Ο Τερζάκης στον Απρίλη γράφει: «Ξάφνου η ανάσα μου κόβεται· ακούω το ζεμπερέκι της πόρτας που ανασηκώνεται, το πορτόφυλλο ανοίγει, νιώθω μια σκιά να μπαίνει….» Ο ηλείος συγγραφέας Δημήτρης Κανελλόπουλος θυμάται τα παιδικά του χρόνια: «Κάποτε έπιανα το ζεμπερέκι της πορτοπούλας και τους τρέλαινα με το τσικ-τσικ πάνω-κάτω».
Ο Τερζάκης στον Απρίλη γράφει: «Ξάφνου η ανάσα μου κόβεται· ακούω το ζεμπερέκι της πόρτας που ανασηκώνεται, το πορτόφυλλο ανοίγει, νιώθω μια σκιά να μπαίνει….» Ο ηλείος συγγραφέας Δημήτρης Κανελλόπουλος θυμάται τα παιδικά του χρόνια: «Κάποτε έπιανα το ζεμπερέκι της πορτοπούλας και τους τρέλαινα με το τσικ-τσικ πάνω-κάτω».
Το ζεμπερέκι περιλαμβάνεται στις «εκφυλλοφορητέες» λέξεις που συμπεριέλαβε σε παράρτημα του λεξικού του ο Σκαρλάτος ο Βυζάντιος στα μέσα του 19ου αιώνα, δηλ. αυτές που πρέπει να αποβληθούν. Πράγματι, τα περισσότερα λεξικά δεν την έχουν, έχει όμως εξασφαλίσει μιαν ελάχιστη διαιώνιση, αφενός διότι Ζεμπερέκι λέγεται ένα γνωστό μεζεδοπωλείο και αφετέρου επειδή απ’ όσο ξέρω δεν υπάρχει άλλη λέξη για τον συγκεκριμένο μηχανισμό, ο οποίος ακόμα πουλιέται στα ειδικά μαγαζιά.
Καλύτερα λοιπόν Ζεμπερέκι παρά πόμολο.
